شهادت حضرت امام علی علیه السلام

(مدت زمان لازم جهت مطالعه: 5 - 10 دقیقه)

امام علی علیه السلام در یک نگاه
شناسنامه
امیرمؤمنان علی علیه السلام در سیزدهم رجب، سی سال بعد از عام الفیل در مکه به دنیا آمد. پدرش ابوطالب حامی رسول خدا صلی الله علیه و آله و مادرش فاطمه بنت اسد از زنان پاکدامن و با فضیلت بود. دوره حساس کودکی و نوجوانی را در خانه رسول خدا صلی الله علیه و آله و با تربیت آن حضرت سپری کرد. این تربییت الهی او را از قلبِ حساس، دیده نافذ و گوش شنوا برخوردار ساخت، به گونه ای که می توانست چیزهایی ببیند و صداهایی بشنود که دیدن و شنیدن آن برای دیگران ممکن نبود. امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: علی علیه السلام پیش از رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله همراه آن حضرت نور نبوت را می دید و صدای فرشته را می شنید. (کلینی، 1381: ج2: 347)

امام علی علیه السلام از سال یازدهم تا چهلم هجرت، مرجع و ملجأ مسلمانان بود. ایام خلافت و حکومتِ آن حضرت چهار سال و نُه ماه بود، از بیست و پنجم ذی حجّه سال 35 تا بیست و یکم رمضان سال چهل هجری. سرانجام امیرمومنان علیه السلام بر اثر کینه و جهل دشمنان عدالت در بیست و یکم رمضان سال چهلم هجری به شهادت رسید.

فضیلت ها
شمار فضایل امام علی علیه السلام و توصیف و تبیین آن، در کتاب نمی گنجد. در اینجا از باب «ما لایدرَک کلُّه لایتْرَک کلّه» به چند نمونه از مهم ترین فضایل ویژه و انحصاری آن حضرت اشاره می شود:

سبقت در اسلام: پس از آشکار شدن دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله، علی علیه السلام نخستین مردی بود که اسلام آورد و دعوت حق را اجابت کرد. پیشگام بودن امام علی علیه السلام در پذیرش و ابراز اسلام، ارزش و فضیلتی است که قرآن آشکار از آن سخن گفته و فرموده است: «وَ السّابِقُونَ السّابِقُونَ أُولئِک الْمُقَرّبُونَ» (واقعه: 10 و 11) آری، پیشگامان در اسلام نزد خداوند، ارزشی والا دارند.

عنایت قرآن به موضوع سبقت در پذیرش اسلام چنان است که حتی کسانی را که پیش از فتح مکه ایمان آورده، جان و مال خود را در راه خدا بذل کرده اند، از ایمان آوردگان و جهادگران پس از آن، برتر شمرده شده اند؛ چه رسد به کسانی که پیش از هجرت و در سال های نخست ظهور اسلام مسلمان شده اند. (نصیری، 1385: 181)

جان فشانی در شب هجرت: فداکاری آن حضرت در واقعه مشهور به لیلة المبیت که چرخشگاهی در تاریخ اسلام است، از اموری است که سبب خشنودی خداوند و نزول برکت و عطوفت الهی به بندگانش شد. هنگامی که مشرکان تصمیم گرفتند به وسیله نمایندگان هر قبیله، پیامبر صلی الله علیه و آله را بکشند، رسول خدا صلی الله علیه و آله گنجینه اسرارش علی علیه السلام را فراخواند و امانت هایی را که از مردم نزدش بود به او سپرد تا به صاحبانشان بازگرداند و از او خواست تا شب در بستر رسول خدا صلی الله علیه و آله بخوابد و علی علیه السلام در آن شب، جان خویش را فدای ایمانش کرد. خداوند این فداکاری و ایثار خالصانه را ستود و آیه نازل شد که «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبادِ». (بقره: 207)

برادری با رسول خدا صلی الله علیه و آله: در پیمان اخوت اسلامی که در آن نوعی هماهنگی و تناسب افراد با یکدیگر از نظر ایمان، فضیلت و شخصیت اسلامی رعایت شده بود، پیامبر صلی الله علیه و آله، علی علیه السلام را به برادری خویش برگزید و منزلت او را به کمال رساند.

شایستگی همسری فاطمه علیها السلام: پیوند علی علیه السلام با فاطمه علیها السلام، دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله نشان دیگری از جایگاه معنوی و کمالات و فضایل آن امام است.

رشادت و شجاعت: کتاب های تاریخ و سیره فریقین به دلاوری های بی مانند امام علی علیه السلام در همه غزوات پرداخته اند. آن حضرت در حماسه بدر با اینکه از دیگر همرزمان جوان تر بود، قهرمانان معروف سپاه شرک را کشت. در غزوه احد آنگاه که اوضاع بر مسلمانان بسیار سخت شد و بسیاری از اصحاب از اطراف رسول خدا صلی الله علیه و آله گریختند، علی علیه السلام در کنار آن حضرت ماند و استقامت ورزید و در دفاع از رسول خدا صلی الله علیه و آله بیش از هفتاد زخم بر تن او نشست. در جنگ خندق قهرمان سپاه شرک را که برای او همانندی تصور نمی شد با ضربتی سرشار از اخلاص که از عبادت جن و انس برتر شمرده شده، از میان برداشت. در جنگ خیبر و ستیز با یهودیان پس از شکست پی درپی و ناکامی دو تن از بزرگان اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله در نفوذ به استحکامات یهودیان، آن بزرگوار با فتح قلعه خیبر، پیامبر صلی الله علیه و آله و سپاه اسلام را روسفید کرد. (محمدیان، 1380: 34 ـ 52)

فعالیت های امام علی علیه السلام در عصر خلفا

علی بن ابی طالب علیه السلام برای استمرار اهداف رسالت از مجرای امامت و بازگرداندن جانشینی رسول خدا صلی الله علیه و آله بر قاعده امامت و ولایت بسیار تلاش کرد ولی به نتیجه نرسید. بنابراین دو راه فراروی آن حضرت وجود داشت: یکی، تلاش فرهنگی و بازخوانی خاطرات و ذهنیت مردم جامعه و همراه کردن افکار عمومی با اسلام راستین و دیگری، برخورد قهرآمیز و خشن با جریان شکل گرفته در جامعه اسلامی. حضرت بنابر وفاداری عمیق و خلل ناپذیر خویش با اسلام و رسول خدا صلی الله علیه و آله و نیز مصلحت اسلام، و نیز با توجه به موقعیت و مقتضیات موجود جامعه فعالیت های فرهنگی را آغاز کرد که به پدید آمدن گروه شیعه به منظور حفظ سنت نبوی و جریان امامت و جلوگیری از بازگشت به عصر جاهلی انجامید. این گروه قوی و مستمر بسان صراط مستقیمی اسلام را از کج روی ها بیمه می کرد و موفق به کشف حقیقت و تغییر افکار عمومی شد. به این منظور مهم ترین فعالیت های امام علی علیه السلام در این عصر عبارت بود از:

1. تفسیر قرآن و بیان واقعی بسیاری از آیات؛

2. بیان احکام شرعی رویدادهای نوپدید و قضاوت های پیچیده که دیگران از داوری در آنها ناتوان بودند؛

3. پرورش انسان های برخوردار از ضمیر پاک و روح آماده و تربیت شاگردانی چون عبدالله بن عباس، ابوذر، مقداد، عمار و...؛

4. کوشش برای تأمین زندگی بینوایان و درماندگان؛

5. شرکت در نشست های رایزنی خلفا و ارائه صادقانه راه حل ها؛

6. پاسخ به پرسش های دانشمندان، به ویژه دانشمندان اهل کتاب. (نصیری، 1358، ص188)

محورهای وصیت نامه امام علی علیه السلام

امام علی علیه السلام در وصیت نامه خود پس از اقرار به وحدانیت خداوند و شهادت به اینکه محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله بنده و پیامبر اوست، فرزندان و اهل بیت علیهم السلام و همه کسانی را که وصیت او به دستشان می رسد، به این موارد توصیه می کند:

تقوای الهی؛

وحدت و پرهیز از تفرقه و خودرأیی؛

سرپرستی اَیتام و سیرکردن آنان؛

مراعات حال همسایگان؛

عمل به قرآن؛

اقامه نماز؛

گزاردن حج؛

روزه داری در ماه رمضان؛

جهاد با مال و جان در راه خدا؛

پرداخت زکات؛

جلوگیری از ظلم به امت پیامبر صلی الله علیه و آله؛

توجه به یاران پیامبر صلی الله علیه و آله؛

رسیدگی به فقرا و بینوایان؛

سفارش درباره زیردستان؛

در راه خدا، نهراسیدن از نکوهش ملامتگران؛

خوش رویی با مردم؛

امر به معروف و نهی از منکر؛

هدیه دادن به یکدیگر و خیر رساندن به همدیگر؛

پرهیز از جدایی خواهی؛

پرهیز از انحطاط اخلاقی؛

تعاون و یاری در تقوا و احسان؛

پشتیبانی نکردن در گناه و ستمگری؛

توجه به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله. (همان، ص213 ـ 214)

جرعه جاری
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: «حقُّ علی علی هذهِ الاُمّةِ کحَقِّ الوالِدِ علی وَلَدِهِ؛ حقّ علی بر این امّت همچون حقّ پدر است بر فرزندش». (طوسی، 1414: ص54)

امام علی علیه السلام: «وَاللَّهِ لَابنُ أبی طالِبٍ آنَسُ بِالمَوتِ مِنَ الطِّفلِ بِثَدی اُمِّهِ؛ به خدا سوگند که اُنس پسر ابوطالب به مرگ از انس کودک به پستان مادرش بیشتر است». (شهیدی، 1373:ص52، خطبه 5)

حضرت زهرا علیها السلام: «اِنَّ السَّعیدَ، کلَّ السَّعیدِ، حَقَّ السَّعیدِ مَن أحَبَّ عَلِیاً فی حَیاتِه وَ بَعدَ مَوتِه؛ همانا سعادتمند، به معنای، کامل و حقیقی، کسی است که علی علیه السلام را در دوران زندگی و پس از مرگش دوست داشته باشد». (صدوق، 1375: 182)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: «اَنـَا اَدیبُ اللّه وَ عَلی اَدیبی. اَمَرَنی رَبّی بِالسَّخاءِ وَ الْبِرِّ وَ نَهانی عَنِ الْبُخْلِ وَ الْجَفاءِ وَ ما شَی ءٌ اَبْغَضُ اِلَی اللّه عَزَّوَجَلَّ مِنَ الْبُخْلِ وَ سوءِ الْخُلُقِ، وَ اِنَّهُ لیفْسِدُ العَمَلَ کما یفْسِدُ الخَلُّ الْعَسَلَ؛ من ادب آموخته خدا هستم و علی، ادب آموخته من است. پروردگارم مرا به سخاوت و نیکی کردن فرمان داد و از بخل و سختگیری بازَم داشت. در نزد خداوند عزّوجلّ چیزی منفورتر از بخل و بد اخلاقی نیست، و همانا آن عمل را ضایع می کند، آن سان که سرکه عسل را». (طبرسی، 1381: 17)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: «عَلی یعْسوبُ الْمؤمنان وَ الْمالُ یعْسوبُ الْمُنافِقینَ؛ علی پیشوای مؤمنان و ثروت پیشوای منافقان است». (طوسی، 1414: ص 355)

امام علی علیه السلام: «حُسْنُ الْخُلْقِ فی ثَلاثٍ: اِجْتِنابُ الْمَحارِمِ وَ طَـلَبُ الْحَلالِ وَ التَّـوَسُّعُ عَلَی الْعِیالِ؛ خوش اخلاقی در سه چیز است: دوری کردن از حرام، طلب حلال و فراهم آوردن آسایش و رفاه برای خانواده». (مجلسی، 1372: ج 68، ص 394)

امام علی علیه السلام: «مَنْ ساءَ خُلْقُهُ مَلَّهُ اَهْلُهُ؛ هرکس بداخلاق باشد، خانواده اش از او دلتنگ و خسته می شوند». (حرانی، 1383:ص 214)

امام علی علیه السلام: «لا یعابُ المَرْءُ بِتَأخیرِ حَقِْهِ، اِنَْمَا یعابُ مَنْ اَخَذَ ما لَیسَ لَهُ؛ برای انسان عیب نیست که حقش تأخیر افتد، عیب آن است که چیزی را که حقش نیست بگیرد». (طوسی، 1414: ص 76)

منابع
(قرآن کریم.

حرانی، ابن شعبه. 1383. تحف العقول ع‍ن آل ال‍رس‍ول صلی الله علیه و آله. قم: دارالحدیث.

صدوق. 1375. الامالی، ت‍ه‍ران: مؤسسه ال‍ب‍ع‍ث‍ه.

طب‍رسی، ح‍س‍ن ب‍ن ف‍ض‍ل. 1381. مک‍ارم الاخ‍لاق. ت‍رج‍م‍ه: ابراهیم میرباقری. ت‍ه‍ران: فراهانی ‫ .

طوسی، محمد بن حسن. 1414ق. الامالی. قم: دارالثقافه.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1381. اصول کافی، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمدتقی. 1372. بحارالانوار. جلد 68. تهران: المکتبة الاسلامیه.

محمدیان، محمد. 1380. شرحه شرحه:گزارش کوتاه امیرمؤمنین از زندگی خویش. قم: معروف.

نصیری، محمد. 1385. تاریخ تحلیلی صدر اسلام. قم: معارف.

1373. نهج البلاغه. ترجمه: سید جعفر شهیدی. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ ششم.


چاپ   ایمیل