اولا: بهتراست روشن شود که عزاداری را نباید صرفا به گریه واندوه خلاصه کرد ودرآن محدوده دید ؛ عزاداری که اولین وکم ترین نتیجه اش تشکیل اجتماع در یک محل است که روانشناسان ودانشمندان از نظر علمی ثابت نموده اند که تجمع وگرد هم آمدن وبه اصطلاح امروزی دور هم جمع شدن فی نفسه درمان بسیاری از بیماری های روحی است ؛ آثار فراوانی دراین اجتماعات هست که اگر به خوبی تبیین وعملی شود بسیاری از مشکلات وبحرانها حل خواهد شد .
ثانیا: دراین مجالس ذکر اهل بیت (ع) آثار وبرکات معنوی بی شماری وجود دارد که بدیهی ترین ثمره آن تبادل فرهنگ و آموزش آن به مردم است چنانکه امام رضا ـ عليه السلام ـ مي فرمايد:
«هر كس در مجلسي بنشيند كه در آن امر (و خط و مكتب) ما احيا مي شود، دلش در روزي كه دلها مي ميرند نمي ميرد.»[1] آثار وبرکات بی شمار معنوی این مجالس قابل تامل است.
ثالثا : اولین عزادار حضرت زهرا امیر مومنان(ع) است که هنگام دفن زهرا (س) مرثیه خواند و گریست وحسنین و دخترانش اولین عزادارن حضرت هستند وگریستند برای حضرت ؛ بنابراین سیره ورفتار امیر مومنان در عزاداری به زهرا وگریه برای او ودرد دلش با رسول الله (ص) درهنگام دفن بهترین دلیل وگواه وسند ومجوز برای عزادری های ماست .
چنانکه گفته شد عزاداری برای اهل بیت (ع)وحضرت زهرا(س) از گذشته ئوپس از شهادت حضرت بوده وجود داشته است ؛ اما در هر دوره اي كه شيعيان تحت فشار حكومتها نبوده اند، عزاداري براي ائمه اطهار و فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ بيشتر وعلنی بوده است و شيعيان با خيالي آسوده تر و آشكارا به عزاداري مي پرداخته اند. اما در دوره هايي كه اين فشار و تهديد از ناحيه حكومت و حاكمان وجود داشته، عزاداري كمتر، و به صورت مخفيانه صورت مي گرفته و به واسطه همين امر در دوره هاي اخير كه شيعه كمتر احساس خطر كرده عزاداري براي حضرت زهرا و ساير معصومين ـ عليهم السلام ـ بيشتر و بهتر شده است. ابن اثير مي نويسد: «در قرن سوم و چهارم و پنجم و همزمان با تشكيل دولت هاي آل بويه در عراق و حمدانيون در سوريه و فاطميون در مصر، مذهب شيعه گسترش يافت و مراسم عزاداري توسعه يافت.» هرچند بيشتر اين عزاداريها مختص سالار شهيدان امام حسين ـ عليه السلام ـ بوده است؛ اما به هر حال عزاداري براي سائر ائمه و حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ هم به صورتي محدود وكمتر قطعاً برگزار مي شده است «با گسترش تسلط ديلميان بر بغداد در اين شهر كه از سالها پيش مركز اجتماع شاعران شيعي بود انجمن ها تشكيل گرديد كه در آن فضيلت هاي اهل بيت را نقل نموده و بر مظلوميت آنان اشك مي ريختند.»
در دوره هايي كه حاكمان سني حاكميت داشتند، شيعيان نمي توانستند عزاداري كنند به عنوان نمونه در دوران حكومت عباسيان «... علويان يا از دم تيغ گذشتند و يا در سياه چالها پوسيدند و يا از ترس جان گمنام در دهكده ها و بيغوله ها بسر مي بردند... نوحه گري در مجلس هاي سري و سپس بر سر بازارها بر دختر پيغمبر و ستمهايي كه بر او و فرزندان او رفته است آغاز شد.»
ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ به مسئله عزاداري اهل بيت(ع) اهميت خاصي مي دادند و در گسترش آن تلاش زيادي داشتند «به جرأت مي تواند گفت: ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ در گسترش فرهنگ عزاداري به ويژه دربارة امام حسين ـ عليه السلام ـ نقش بسزايي داشتند.» در دوره هاي اخير، شايد بتوان گفت ازدوره صفويه به اين طرف عزاداريها علني شده، «در دورانهاي اخير، عزاداري از نظر كميّت و كيفيت رشد مي كند. در سالگرد رحلت پيامبر و امامان معصوم و حضرت زهرا ـ عليهم السلام ـ و... مراسم عزداري بر پا مي شود».علماي بزرگ ما به ايام شهادت معصومين توجه خاصي داشتند و براي ذكر فضائل آن بزرگواران در ايام شهادت ثواب زيادي قائل بودند در اين رابطه شهيد مطهري(ره) مي فرمايد: «ايام فاطميه است چرا ذكر فضائل و زندگي اهل بيت پيغمبر(ص) اين همه اجر و ثواب دارد آنها انسانهاي ساخته شده هستند...» و بايد توجه داشت كه چون در تاريخ شهادت حضرت زهرا اختلاف نظر وجود دارد، لذا در هر دوره تاريخ مشهور شهادت آن حضرت عزاداري برپا مي شود.
به این مجالس که برگزار می شود درایام شهادت حضرت صدیقه ، بيشتر «ايام فاطميه» گفته مي شود در اين ايام، ممكن است در برخي از جاها يك روز و در برخي از جاها چند روز براي آن حضرت عزاداري شود. از طرفي بايد توجه داشت كه مصيبت حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ مصيبتي عظيم است و هر چه مصيبت بزرگتر باشد، عزاداري مربوط به آن هم بيشتر خواهد بود. آيت الله وحيد خراساني آن را مصيبت كبري مي نامد ايشان مي گويد: «... در اين مصيبت كبري كه ناموس خدا و بضعة خاتم انبياء وكفو سيد اوصياء و مادر ائمه هدي نيمه شب دفن شد... به پاخيزيم و آنچه در توان داريم در تعظيم شعائر شهادت او انجام دهيم.» به واسطه همين بزرگي مصيبت است كه شيعيان ممكن است چند روز قبل يا بعد از شهادت اقامه عزا كنند. از طرفي به واسطه نزديك بودن اين دو روزاختلافي، كم كم يك حالت پيوستگي بين ايام به وجود آمده و برخي آن را به دو دهه تقسيم كرده و آن را اختصاص به حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ داده اند. و روايتي در اين زمينه وجود ندارد. اما سيره ائمه اطهار و علماي دين بزرگداشت شهادت آن حضرت بوده است.
در فرهنگ ديني ما يكي از برنامه هايي كه نشان دهنده پيوند و دوستي شيعه با اولياي دين و امامان معصوم است، «عزاداري» است. ائمه ما را به برپائي اين مجالس كه فضيلت زيادي هم دارند سفارش كرده اند از جمله در حديثي امام صادق ـ عليه السلام ـ از فضيل پرسيد: آيا دور هم مي نشينيد و حديث و سخن مي گوئيد؟ فضيل گفت:آري. حضرت فرمود: «اين گونه مجالس رادوست دارم پس امر ما را زنده بداريد. خدا رحمت كند كسي كه امر (و راه و مرام) ما را احياء مي كند.» حضرت امام خميني (ره) در اين رابطه مي فرمايد: «... با اين هياهو، با اين گريه، با اين نوحه خواني، با اين شعرخواني، با اين نثرخواني ما مي خواهيم اين مكتب را حفظ كنيم چنانچه تا حالا هم حفظ شده است.»
اکنون درمدینه که شهرپیامبر(ص) است شیعیان دراختناق کامل زندگی می کنند وهیچگاه نمی توانند برای اقامه نماز ازمهر وتربت استفاده کنند چه رسد به اینکه برای اهل بیت عزاداری کنند ؛ حاجیان که ازایران وعراق وکشورهای اسلامی دیگربه عربستان می روند برای نماز خواندن آزادی ندارند وبرای زیارت قبوراهل بیت(ع) وائمه بقیع(ع) حتی پیامبر(ص) آزادی ندارند؛گذشته تاریخ نیزاینگونه جوی بوده است که شیعه نمی توانسته آشکارا عزاداری نماید لذا برخی گمان می کنند که این عزادری ها مربوط به سالهای اخیر است ؛
بنابراین عزاداری برای حضرت زهرا(س) از زمان خود امیر مومنان(ع) وفرزندانش شروع شده است واولین مرثیه وروضه را علی برای همسرش خوانده است وعمل او مستند عزاداری شیعه هست.
منابع: ـ الکلینی ، الكافي (ط - الإسلامية)،
ـ ابن اثير، الكامل في التاريخ، ج 8، ترجمه عباس خليلي، مؤسسه مطبوعاتي علمي،
ـ سيدجعفر شهيدي، زندگاني فاطمه زهرا (س)، چاپ نوزدهم، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي،
ـ در مصر در عهد فاطميون عزاداري براي امام حسين(ع) برپا مي شد. فاطميون در احياء شعائر شيعي توجه خاصي داشتند مراجعه شود به شهرستاني «تاريخچه عزاداري حسيني. قم، انتشارات حسينيه عمادزاده
ـ مرتضي مطهري، مقتل مطهر، چاپ چهارم، تهران، انتشارات زمان،
ـ آيت الله وحيد خراساني، جزوه «در آستانه مصيبت عظمي شهادت صديقه كبري، (س)، قم، مدرسه باقرالعلعوم. 5.
ـ شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، جلد 10، چاپ اول قم، مؤسسة آل البيت لِاِحياء تراث،
ـ امام خميني (ره)، صحفه نور، ج 8، چاپ اول، وزارت ارشاد اسلامي،
ـ علامه مجلسي، بحارالانوار، ج 44، تهران، المطبعه الاسلاميه.
كتب جهت مطالعه بيشتر:
فرهنگ عاشورائي، جلد 5.
زندگاني حضرت زهرا (س) شهيدي.
[1] . علامه مجلسي، بحارالانوار، ج 44، تهران، المطبعه الاسلاميه. سال 1385 هـ ، ص 278.
