جغرافیای جهان تشیع

اشاره فلسطین مهد ادیان توحیدی بزرگ تاریخ و محل تلاقی تمدن هاست. سرزمین پربرکت و زیبایی که از لحاظ سوق الجیشی، سیاحتی و دینی یکی از مهم ترین نقاط دنیا است. فلسطین در منتهی الیه غرب قاره آسیا و در شرق مدیترانه واقع شده است. فلسطین علاوه بر جایگاه دینی که مهد انبیاء و ادیان آسمانی است، به دلیل قرار گرفتن در خاورمیانه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. قرار گرفتن فلسطین در میان تمدن های متخاصم کهن از یکسو و تشدید درگیری نیروهای مهاجم برای تسلط و تصرف آن از سوی دیگر اهمیت و حساسیت موقعیت آن را دوچندان کرده است.

فلسطین از شرق به اردن، از غرب به دریای مدیترانه، از شمال و شمال شرقی به سوریه و لبنان و از جنوب به شبه جزیره مصر (سینا) و خلیج عقبه محدود می شود.

تاریخ فلسطین انسان های اولیه دوازده هزار سال قبل از میلاد مسیح در فلسطین زندگی می کردند. باستان شناسان در برخی از این مناطق استخوان های انسان های اولیه را یافته اند. شهرهای اریحا، مجد و غزه از کهن ترین شهرهای جهان به حساب می آیند. به دلیل وضعیت جغرافیایی، رونق کسب و کار و کشاورزی، مهاجرت به این سرزمین از چند هزار سال قبل از میلاد آغاز شد. نخستین گروه مهاجر، کنعانی ها بودند. کنعانی ها از تبار کنعان بن سام بن نوح (ع) می باشند. این گروه ساکنان اصلی فلسطین محسوب می شوند و سرزمین فلسطین به واسطه نام آنها «ارض کنعان» لقب گرفت. کنعانی ها ساکنان اصلی فلسطین شدند و با اشتغال به کشاورزی، دامپروری و تجارت، در پی ریزی این تمدن کهن تلاش نمودند. کنعانی ها قریب به 200 شهر از جمله شهرهای معروف قدس و نابلس را بنا کردند. در قرن سیزدهم پیش از میلاد قبایل جنگجویی از جزیره کرت و دریای اژه وارد فلسطین شدند که نام اصلی آنان tselep بود. پلست ها، دشت ساحلی از غزه تا حیفا را به تصرف خود درآوردند. پس از زمانی فلسطینی ها جذب آیین کنعانی شدند و الهه آنها (دایگون، بعل و عشتار) را می پرستیدند.

فنیقی ها در حدود 2500 سال پیش از میلاد به فلسطین مهاجرت نمودند و شهر اورسالم را بنا نهادند. (قدس)

پس از آن نبطی ها که فرقه ای عرب تبار بودند به فلسطین مهاجرت نمودند. این قوم قرن ششم پیش از میلاد از جزیره العرب به این منطقه آمدند.

حضرت ابراهیم (ع) متعاقب شروع دعوت توحیدی اش، حوالی سال 2000 قبل از میلاد به منظور صیانت از دین خود به همراه برادرزاده اش حضرت لوط به فلسطین مهاجرت نمود. حضرت ابراهیم در شهر الخلیل (هبرون) اقامت گزید. حضرت ابراهیم از همسر اول خود سارا صاحب فرزندی به نام حضرت اسحاق شد و قبل از آن نیز از همسر دوم خود هاجر، حضرت اسماعیل متولد شده بود.

حضرت یعقوب فرزند حضرت اسحاق بود، از حضرت یعقوب فرزندانی متولد می شوند که یکی از آنان حضرت یوسف بود. حضرت یعقوب و فرزندانش در دوره پادشاهی حضرت یوسف به مصر عزیمت می کنند. فرزندان حضرت یعقوب در مصر باقی ماندند و سال ها بعد به همراه حضرت موسی (ع)، پیامبر برگزیده خدا به فلسطین رجعت نمودند.

پیامبران بنی اسرائیل در سرزمین فلسطین به ارشاد و هدایت مردمان آن بلاد مشغول می گردند. در زمان حضرت داود (ع) و حضرت سلیمان (ع)، قوم بنی اسرائیل به شوکت می رسند.

پس از فوت حضرت سلیمان بین یهودیان و ساکنان آن دیار درگیری هایی رخ می دهد و دو حکومت یکی در شمال به نام اسرائیل و به پایتختی سامریا و دیگری در جنوب به نام یهودا به پایتختی اورشلیم تشکیل می گردد. جنگ و خونریزی میان این دو حکومت بالا می گیرد و ماجرا با تسلط آشوریان بر حکومت اسرائیل پایان می پذیرد. حکومت یهودا نیز توسط بخت النصر پادشاه کلدانی (بابل) سرنگون شد و یهودیان به بردگی و اسارت درآمدند.

با سرنگونی حکومت بابل توسط کوروش هخامنشی، پادشاه ایران، فلسطین تحت فرمانروایی کوروش درآمد و وی به یهودیان اجازه بازگشت به فلسطین را داد. یونانی ها در سال 479 قبل از میلاد، در نبرد دریایی «سلامین» در جنگ با جانشینان داریوش هخامنشی به پیروزی رسیدند و اسکندر مقدونی توانست حکومت ایرانی ها را پایان بخشد؛ از آن زمان قدس و فلسطین کاملًا به اشغال یونانی ها درآمد. پس از یونانی ها، سلوکیان و پس از آن رومی ها فلسطین را به اشغال خود درآوردند. در دوره تسلط رومی ها حضرت مسیح (ع) در شهر بیت اللحم دیده به جهان گشود. یهودیان در دربار حکام رومی علیه مسیح و حواریونش توطئه می کردند و در نهایت حضرت مسیح (ع) به صلیب کشیده شد. پس از پیوستن رومی ها به دین مسیح و تجزیه امپراتوری روم، قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری روم شرقی شد و بیزانس نام گرفت. ملکه هلینا مادر امپراتور قسطنطنیه در سال 326 میلادی از فلسطین دیدار و کلیسای قیامت را در قدس و کلیسای المهد را در بیت اللحم بنا نهاد.

فلسطین شهر اسلام در دوره رسالت حضرت محمد (ص)، فلسطین تحت حاکمیت دولت بیزانس بود. فلسطین تداعی بخش خاطراتی برای رسول اکرم بود. فلسطین مسیر مسافرت های تجار مکه به شام بود، همچنین جد پیامبر، هاشم عبدمناف در شهر غزه مدفون می باشد و پدر حضرت محمد (ص) نیز در یکی از شهرهای تجاری در شام فوت نمود. حضرت محمد (ص) به دستور پروردگار پس از مدتی که رو به سوی بیت المقدس نماز می خواندند رو به کعبه آوردند:

«سبحان الذی اسری بعبده لیلًا من المسجدالحرام الی المسجد الاقصی الذی بارکنا حوله».

پس از نبرد موته و غزوه تبوک در زمان حیات پیامبر اسلام، فلسطین در سال 15 هجری و در زمان خلیفه دوم عمر بن خطاب در نبرد برموک توسط سپاه تحت رهبری خالد بن ولید به تصرف مسلمانان درآمد. عمر، اولین خلیفه مسلمانان بود که شخصاً راهی فلسطین شد.

پس از آن عبدالملک مروان، خلیفه پنجم اموی مجسمه بزرگی درآن دیار ساخت که به مسجد الصخره معروف است. فرزند وی ولید بن عبدالملک، مسجدالاقصی را بازسازی نمود و از آن زمان منطقه پیرامون مسجد، حرم شریف نام گرفت. پس از اموی ها، عباسیون نیز به قدس اهمیت ویژه ای می دادند. سلسله فاطمیون مصر، فلسطین را از سیطره عباسی ها خارج ساخت که این باعث تحلیل قوای مسلمانان شد.

صلیبی ها به فلسطین حمله نمودند و فاطمیون را شکست دادند. اما در سال 583 هجری، صلاح الدین ایوبی، سردار سپاه اسلام بر صلیبی ها فاتح گردید. مملوکیان (جانشینان ایوبی ها) بر تاتارها پیروز گردیدند. عثمانی ها در اوت 1516 میلادی با پیروزی بر مملوکیان وارد فلسطین شدند و 400 سال بر سرزمین فلسطین حکومت نمودند.

پس از وقوع انقلاب فرانسه در 17، ناپلئون به منظور مقابله امپراتوری فرانسه با عثمانی و اشغال مصر و شام به فلسطین حمله کرد. احمد پاشا، سردار عثمانی در عکا موفق شد سربازان فرانسوی را شکست دهد. حکومت عثمانی ها بر فلسطین تا پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی ادامه داشت.

یهودیان قرن ها سرگشته و تحت فشار حکام قرار داشتند؛ عده ای از یهودیان طرفدار بازگشت به آنچه «سرزمین موعود» می خواندند بودند. شخصی که اولین بار واژه صهیونیسم را به کار برد «ناتال پیرناوم»، خبرنگار یهودی اتریشی در سال 1893 بود. با نقش آفرینی تئودور هرتزل، رهبر صهیونیستی یهودیان، جنبش صهیونیستی متحول گردید. وی در سال 1896 در کتابی تحت عنوان «دولت یهود»، دیدگاه های خود را درخصوص مسئله یهودیان و لزوم کوچ یهودیان و اسکان آنها مطرح نمود. هرتزل در تاریخ 29 اوت 1897، نخستین کنگره صهیونیستی در شهر بال سوئیس را پایه ریزی نمود که می توان گفت صهیونیسم سیاسی در آن کنگره تولد یافت.

پس از مرگ هرتزل (1904)، حیم وایزمن ریاست سیاسی ها را برعهده گرفت. وایزمن در طول جنگ جهانی اول با انگلیس و فرانسه روابط نزدیکی برقرار نمود. از سوی دیگر بریتانیا نیز دست به کار شد و با اعزام «لورنس»، افسر سرشناس خود و ملاقات او با شریف حسین (شریف مکه)، موفق شد وی را علیه دولت عثمانی و ترک ها بشوراند. بریتانیا وعده های دروغینی به شریف مکه داد که مناطق آزاد شده عربی را به وی واگذار نماید. سپاهیان عرب که از سوی فیصل و عبدالله (فرزندان شریف حسین) فرماندهی می شدند، نقش مهمی در شکست دولت عثمانی داشتند. بریتانیا به شریف حسین و عرب ها خیانت نمود و طی مذاکراتی پنهانی با فرانسه که به توافق سایکس پیکو مشهور گردید، مصر، اردن، عراق و فلسطین به بریتانیا و سوریه و لبنان در اختیار فرانسه قرار گرفت. در اعلامیه بالفور در 1917، که توسط لرد آرتور بالفور وزیر خارجه بریتانیا به روچیلد، سرمایه دار معروف یهودی نگاشته شد، تشکیل کشور مستقل برای یهودیان وعده داده شد و بریتانیا به منظور کسب قیمومیت بر فلسطین سعی و تلاش نمود تا کار برپایی موطنی برای قوم یهود در این مکان را تحصیل کند. این مسئله در کنفرانس سان ریمو در 1920 صورت عملی به خود گرفت و در ژوئن 1922، از سوی جامعه ملل به تصویب رسید.

در طی دهه های 20، 30 و 40 میلادی، سران یهودی در ارتباط نزدیک با دولت بریتانیا مقدمات مهاجرت یهودیان و خرید زمین های اعراب محلی را به وجود آوردند. وقایع جنگ دوم جهانی و آزار بخشی از یهودیان توسط آلمان نازی سبب گردید که یهودیان با بزرگ نمایی و مظلوم نمایی در سطح جهان زمینه را برای تشکیل دولت مستقل یهودی بیش از گذشته آماده ببینند.

در 29 نوامبر 1947، جامعه ملل با اکثریت رأی به تقسیم فلسطین داد و سرزمین تاریخی فلسطین را به دو کشور جداگانه یهودی و عربی تقسیم نمود و بیت المقدس را نیز تحت کنترل بین المللی درآورد (قطعنامه 181 مجمع عمومی). این طرح (طرح جدایی) را رهبران یهودی پذیرفتند (شامل آژانس های بین المللی یهود)، اما رهبران فلسطینی و اعراب آن را رد نمودند. در 15 می 1948، دولت یهودی اسرائیل اعلام موجودیت نمود و حیم وایزمن اولین رئیس جمهور و دیوید بن گوریون، اولین نخست وزیر اسرائیل معرفی شدند. ارتش آزادی بخش عربی (لبنان، سوریه، عراق، مصر و اردن) به همراه اعراب محلی به اسرائیل حمله نمودند و جنگ اول اعراب و اسرائیل آغاز گردید. پس از جنگ 1948 تا قبل از جنگ 1967 (شش روزه)، نوار غزه در کنترل مصر و کرانه غربی قسمت شرقی و بیت المقدس در اختیار اردن قرار گرفت (قسمت های غربی در اختیار اسرائیل بود). اسرائیل در جنگ ژوئن 1967، سرزمین های عربی کرانه غربی رود اردن، نوار غزه، صحرای سینا و بلندی های جولان را به تصرف خود درآورد. براساس قطعنامه های 338 و 242 شورای امنیت سازمان ملل متحد، اسرائیل بایستی به مرزهای پیش از جنگ (1967) بازمی گشت.

در سال 1988، برای اولین بار سازمان آزادی بخش فلسطین که نمایندگی فلسطینی ها را برعهده داشت، با پذیرش قطعنامه های 242 و 338 اصل زمین در برابر صلح را پذیرفت.

یاسر عرفات، رهبر جنبش فتح و رئیس سازمان آزادی بخش فلسطین با شرکت در کنفرانس صلح مادرید (1991) و اسلو (1993)، موجودیت دولت یهودی اسرائیل را پذیرفت و در ازای آن اسرائیل حکومت خودگردان فلسطین را در اراضی کرانه غربی و غزه به رسمیت شناخت.

در حال حاضر حدود 000. 400. 1 نفر فلسطینی در نوار غزه ساکن می باشند و حدود 5/ 2 میلیون نفر در محدوده کرانه غربی و نزدیک به 2/ 1 میلیون نفر عرب فلسطینی در سرزمین های سال 1948 (اسرائیل) زندگی می کنند. سرزمین فلسطین همچنان در اشغال به سر می برد اما هویت فلسطینی همچنان پویا، زنده و مقاوم است. یک دوره دو ساله مذاکرات سازش در سال 2000 و پس از گفت وگوهای صلح کمپ دیوید به دلیل زیاده خواهی های طرف اسرائیلی و چشم پوشی از حقوق اصلی فلسطینی ها از جمله بازگشت کامل آوارگان و پایتختی بیت المقدس برای دولت فلسطینی و لزوم عقب نشینی کامل اسرائیل از اراضی اشغال سال 1967، به شکست انجامید که به دنبال آن دومین انتفاضه مردم فلسطین معروف به انتفاضه الاقصی آغاز شد و 4 سال به طول انجامید. متأسفانه طی چند دهه اخیر بین نیروها و جریانات فلسطینی اختلافات و تفاوت نظرهایی مشاهده گردیده است که به آرمان آزادی فلسطین لطمه زده است. جدال های فرسایشی جنبش فتح، به عنوان قدیمی ترین نیروی سیاسی و اجتماعی فلسطینی، با جنبش مقاومت اسلامی حماس در مورد نوع نگاه به اسرائیل و تسلط بر حکومت خودگردان همچنان ادامه دارد.

فتح و حماس هر دو ادعای حمایت از آرمان فلسطین را دارند و طرف دیگر را به عدول از این آرمان متهم می نمایند.

آنچه پس از دهه ها اشغالگری و تجاوز و ترور مشخص گردیده است آن است که اسرائیل محکوم و مجبور به پایان اشغال و تجاوز است. رژیم اسرائیل که از بدو تشکیل خود تاکنون همواره دغدغه بقا و نابودی داشته است، برای حفظ یک کشور یهودی بر آن است تا با واگذاری بخش هایی از اراضی اشغالی 1967، و تحمیل خواست های خود به فلسطینی ها، از تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی ممانعت کند.

مسائل کلیدی و لاینحل همچنان باقی مانده است: مسئله آواراگان، تعیین مرزها و سرنوشت بیت المقدس مسائلی می باشند که باعث استمرار مناقشه فلسطینی اسرائیلی شده اند.

گروه ها و نیروهای اصلی در فلسطین 1 حرکه التحریر الوطنی الفلسطینیه (جنبش فتح) به رهبری محمود عباس، ریاست دولت خودگردان، قدیمی ترین و ریشه دارترین نیرو و جنبش سیاسی فلسطین که در سال 1965 پایه ریزی گردید.

اعضای کمیته مرکزی جنبش فتح، رده های بالای سازمان آزادی بخش فلسطین و اعضای ارشد دولت خودگردان طی دو دهه اخیر بوده اند. مواضع و رویکرد فتح با سایر نیروهای مبارز جهادی یکسان نیست. شاخه نظامی جنبش فتح گروه های الاقصی برخلاف کادر سیاسی جنبش، حملاتی را علیه اسرائیل طراحی و اجرا نموده است. از اعضای شاخص فتح، محمود عباس، احمد قریع، صائب عریقات و مروان برغوثی می باشند.

2 حرکه المقاومه الاسلامیه (جنبش مقاومت اسلامی حماس) در سال 1987، توسط شیخ احمد یاسین رهبر فقید جنبش، پایه ریزی گردید. نامشروع دانستن اسرائیل و لزوم مبارزه با آن تا آزادی تمام سرزمین فلسطین از اصول اساسی جنبش حماس می باشد. جنبش حماس پس از سال ها دوری از فرایندهای سیاسی در سال 2005، با شرکت در انتخابات شوراهای محلی و در سال 2006 با شرکت در انتخابات پارلمانی توانست پیروزی چشم گیری کسب نماید.

در طول انتفاضه اول و دوم، حماس به عنوان مهم ترین گروه مبارز شناخته شد. رهبران فعلی جنبش، خالد مشعل، اسماعیل هنیه، محمود الزهار و موسی ابومرزوق می باشند.

3 جنبش جهاد اسلامی این جنبش نیز دیدگاه ها و مبانی نظری نزدیک به حماس دارد. دکتر فتحی شقاقی دبیر کل سابق جهاد اسلامی در سال 1995، توسط عوامل اطلاعاتی اسرائیل به شهادت رسید.

هم اینک دکتر رمضان عبدالله، دبیر کل جهاد اسلامی است. جهاد اسلامی برخلاف حماس در انتخابات پارلمانی و شوراهای محلی شرکت نکرد.

3 جبهه خلق برای آزادی فلسطین (فرماندهی کل) به دبیر کلی احمد جبرئل 4 جبهه آزادیبخش فلسطین 5 جبهه دموکراتیک برای آزادی فلسطین 6 جبهه مقاومت مردمی فلسطین 7 موضع جمهوری اسلامی ایران جمهوری اسلامی از بدو تشکیل تاکنون همواره از موضع حمایت از مستضعفین جهان و با توجه خاص به سرنوشت فلسطین به عنوان اولین قبله گاه مسلمانان جهان موضع کاملًا مشخص و نمایانی داشته است. جمهوری اسلامی، رژیم اسرائیل را رژیمی مجعول و نامشروع می داند که ناقض حقوق ساکنان اصلی سرزمین تاریخی فلسطین شده اند. آن هم در دوران پس از قرارداد صلح کمپ دیوید که توسط انورسادات، رئیس جمهور پیشین مصر، گمان بر آن بود که انسجام اسلامی و وحدت ملت های مسلمان در برابر رژیم اسرائیل کمرنگ شده است. امام خمینی با اعلام آخرین جمعه ماه رمضان به عنوان روز جهانی قدس، توطئه دشمنان را برای تضعیف اهمیت و نقش فلسطین در جهان اسلام، نقش بر آب نمود. ایران از حرکت مقاومت مردم فلسطین در طول انتفاضه اول و دوم حمایت کامل نموده است و حمایت های مادی و معنوی خود را از مردم فلسطین دریغ نکرده است.

ایران نسبت به روند صلح خاورمیانه به دلیل آنکه به حقوق اولیه فلسطینی ها توجهی نشان نمی داد و بستری برای استمرار سیاست های اشغالگرانه اسرائیل بود، رویکردی اعتراضی نشان داد و با انتقاد از روند مذاکرات در طول دهه 90 میلادی، حل بحران خاورمیانه و پایان مناقشه خونین فلسطینی و اسرائیلی را در گرو انجام رفراندوم برای تعیین سرنوشت ساکنان اصلی، اعم از مسلمانان، یهودیان و مسیحیان می داند.

ایران به دلیل آنکه سازمان آزادی بخش فلسطین، دولت اسرائیل را به رسمیت شناخت، نسبت به این جنبش و رهبران آن موضع انتقادی داشته است. اما حمایت کامل خود را از جنبش حکومت اسلامی حماس و جهاد اسلامی و سایر نیروهای مقاوم و مبارز نشان داده است. پس از پیروزی قابل توجه و چشمگیر حماس در انتخابات اوایل سال 2006 میلادی، جمهوری اسلامی حمایت های سیاسی و معنوی خود را از جنبش ادامه داد.

در شرایط فعلی موضع رسمی جمهوری اسلامی حمایت از برگزاری یک رفراندوم با حضور و مشارکت تمامی ساکنان سرزمین تاریخی فلسطین برای تعیین سرنوشت خود، بازگشت آوارگان فلسطینی و تشکیل دولت مستقل فلسطینی به پایتختی بیت المقدس می باشد که به طور صریح در مواضع رهبران و سیاست مداران جمهوری اسلامی ایران به چشم می خورد. ایران از موضع انفعالی و همراه با رخوت و سستی برخی از سران کشورهای عربی انتقاد نموده است و روابط سیاسی خود را طی دو دهه گذشته با مصر به حالت تعلیق درآورده است.

موضع مدبرانه جمهوری اسلامی مبنی بر تعیین سرنوشت سیاسی فلسطین توسط ساکنان آن، رژیم اسرائیل را در حالتی انفعالی قرار داده است. ایران به دلیل حمایت خود از جنبش های مبارز و آزادی بخش حماس و جهاد اسلامی از سوی رژیم اسرائیل و حامی اصلی آن آمریکا متهم به حمایت از تروریسم گردیده است

 کتاب آشنايی با كشورهای اسلامی ص 26