شیعه و عرفان

دوره کلاسیک اسلامی (10-15 م./ 4-9 ه.ق.) دوره‌ای است که در آن تأثیرگذارترین تفاسیر قرآن نگاشته شد. نوشته‌ پیشِ رو، ترجمه دومین فصل از بخش دوم کتاب تفاسیر عرفانی قرآن در دوره اسلام کلاسیک است. نویسنده در این کتاب به مشارکت و نقش بی‌بدیل متصوفه در تفسیر قرآن می‌پردازد. این کتاب با بررسی چند پیش‌فرض تفسیری کلیدی متصوفه آغاز می‌شود، که عبارت است از: فهم آنها از طبیعت چندبنیانی و مبهم نص قرآن، نقشی که روش‌های معنوی و عقلانی در کسب معرفت این معانی ایفا می‌کنند و ذات همواره متغیر نفس انسان که طالب چنین

چکیده
الیاس نبیj از شخصیت‌های مشترک ادیان ابراهیمی و یادشده در قرآن و کتاب مقدس است. تصویر رسالت او در این کتب، بیانگر چیرگی او بر فضای فرهنگی معاصرش، و نیز ترسیم الگویی علمی و عملی در تحقق رسالت دینی است. با اتخاذ نگرشی روشمند به جایگاه کتاب مقدس در تفسیر قرآن، می‌توان گفت دست‌کم بخش‌هایی از این سه کتاب می‌توانند در فهم متن یاری کنند. رهیافت «بینامتنیت» در موضوع الیاس، ما را به فهم بهتری از آیات قرآنی نزدیک می‌کند. کیفیت مبارزه با بعل‌پرستی، بنیان‌گذاری روش مباهله، پرورش مخلَصینی چون الیشعِ

چکیده

این مقاله برخی از آموزه‌های اصلی منسوب به ذوالنون مصری (متوفای 245 ه.ق./859-860 م.) از شخصیت‌های برجسته در عصر شکل‌گیری سنت تصوف را بررسی می‌کند. این آموزه‌ها در قالب انبوهی از کلمات که در تصنیفات صوفیان، در فرهنگ‌نامه‌های سیره، و در دیگر منابع گوناگون اسلامی به ذوالنون نسبت داده شده، انعکاس یافته است، به ‌گونه‌ای که همهٔ این آثار به سده‌های میانه تعلق دارد. این مقاله، مسائل تاریخی مربوط به شخصیت ذوالنون مصری را مطرح می‌کند و در این زمینه، به ‌طور خاص، درباره گرایش‌های باطنی که در نوشته‌های مختلف به او نسبت داده شده، بحث می‌شود.
کلیدواژه‌ها

تصوف، ذوالنون

چکیده
قاعده طلایی در اخلاق ایجاب می‌کند که «دیگران را چون خویشتن دوست بداریم» یا «با دیگران آن‌گونه رفتار کنیم که دوست داریم با ما رفتار شود»؛ قاعده‌ای که گاه به صورت سلبی بیان می‌شود: «چیزی را که برای خود دوست نمی‌دارید برای دیگران نیز دوست نداشته باشید». اما این «دیگران» چه کسانی هستند؟ این آموزه ساده در دل خود پیچیدگی‌های فراوانی دارد. مفسران کتاب مقدس بر سر تفسیر این آموزه مشاجرات بسیار داشته‌اند. نزد برخی مفسران، «دیگران» صرفاً به هم‌کیشان اشاره دارد و قاعدۀ طلایی رفتار اخلاقی را صرفاً با

عرفه را روز نیایش نامیده اند و همانا مناسب ترین نام را برای چنین روزی برگزیدند.

حج در میان همه عبادت ها پر رمز و رازترین ارتباطی است که بندگان با آفریدگار خود برقرار می کنند و همان گونه که در روایات آمده ، حج است و عرفه (الحج عرفه) کسانی می توانند این همانی عرفه و حج را دریابند که در دل جمعیت خروشان ، همسان و وارسته از تمام تعلقات و در آن صحرای محشرگونه توانسته باشند بسان قطره ای از دامان اقیانوس های بیکران آرام گرفته و شیرینی پیوند با ابدیت را تجربه کرده باشند، اما برکات روز عرفه اختصاصی به آنها ندارد.
عرفه روز تدبیر در آفرینش و خلقت و توجه به

چکیده
دین مانی سرشار از آموزه‌های عرفانی است که ریشه در اندیشه‌های گنوسی، ایرانی و یونان باستان داشته و با باورهای مسیحی و بودایی پربارتر شده است. بی‌شک یکی از عوامل رشد و پیشرفت سریع این دین ویژگی‌های عرفانی آن است. عرفان مانوی در بطن آموزه‌ها و مفاهیم دینی مانویت نهفته، و کمتر به شکل مجزا به آن توجه شده است. این عرفان با تأکید بسیار، راه نجات روح انسان از اسارت عالم ماده را در کسب معرفت می‌داند. وصول به این معرفت، از طریق خودشناسی و کشف و شهود قلبی است. اهمیت تزکیه نفس و زهد و ریاضت از

چکیده
جنبش بزرگ اخوان‌المسلمین با مبانی اندیشه سیاسی اهل سنت، که برخاسته از تعلیم و تفکر بنیان‌گذارش، حسن البنّا، است، یکی از جریان‌های سلفی معتدل است که آرا و اندیشه‌های خاصی دارد. هرچند از لحاظ اعتقادی خود را سلفی معرفی می‌کند و دارای مبانی کلامی سلفیه است، اما معرفت‌شناسی‌اش در جهات مختلفی متفاوت با سایر جنبش‌های سلفیه است و همین باعث جدایی سلفیه اخوانی از آنها می‌شود. به همین دلیل فعالیت‌ها و رویکردهای آنان نقش تأثیرگذاری در موفقیت یا شکست تلاش‌های تقریبی دارد. نوشتار حاضر با روش

چکیده
به باور یهودیانِ سنتی، کتاب مقدس‌ عبری دارای منشأ الاهی است و تماماً وحی شمرده می‌شود. آنان معتقدند این نوشته‌ها به املای خدا و نیز نگارش حضرت موسی (ع) و دیگر نویسندگان این کتاب‌ها نوشته شده است. از نگاه آنان، این کتاب از هر گونه خطا و تحریفی پیراسته است. قرآن کریم نیز از کتاب مقدس‌ عبریان یاد می‌کند و آن را دارای منشأی الاهی و وحیانی می‌داند؛ خداوند در قرآن کریم می‌فرماید تورات را تأیید و تصدیق می‌کند (بقره: 53) و آن را محفوظ‌شده از آسیب و انحراف می‌داند (اعراف: 150). در مقابل، شماری

چکیده
زهد از مباحث مهم در تفکر اسلامی و از محوری‌ترین اصول در نگاه متصوفه است. بسیاری تصوف را همان زهد تکامل‌یافته می‌دانند و علت اهتمام صوفیان به زهد را توجه آنها به این حقیقت دانسته‌اند که بدون بی‌رغبتی به دنیا، طی‌کردن مسیر سلوک میسر نخواهد بود. به همین سبب، ارکان زهد از نگاه ایشان عبارت است از: اجتناب از عمل بی‌علاقه، گفتاری بی‌طمع، عزت بی‌ریاست، دنیاگریزی و پرهیز از مال،‌ سخن و خواب و خوراک. زهد در نگاه معصومان (ع) اختلافاتی با نگاه متصوفه دارد؛ اما می‌توان گفت زهد نزد متصوفه تا حد زیادی

چکیده
جهان‌شناسی یکی از مهم‌ترین مقولات مطرح در هر دین و نظام فکری است. چگونگی نگاه به جهان و تبیین آن نشان‌دهنده بسیاری از زوایای پنهان و آشکار هر اندیشه‌ای است. دین مانوی از جهان‌شناسی اسطوره‌ای و پیچیده‌ای برخوردار است که اغلب نشان‌دهنده دیدگاه عرفانی این دین به عالم است. این مقوله ترکیبی از جهان‌شناسی گنوسی است که در ساختاری ایرانی گنجانده شده است. از ویژگی‌های نظام جهان‌شناختی مانوی می‌توان به ثنویتی ازلی که در خیر و شر برقرار است، و سه دوره آفرینش اشاره کرد. بیزاری از عالم ماده و باور به